Aşkın Hakîkati ve Âşıkların Ahvâli

Aynülkudât Hemedânî Hazretleri Temhîdât'ında buyuruyorlar ki : 

Ey Azîz! Şu hadîsi dinle! Hazret-i Peygamber şöyle buyurmuşdur : "Kim âşık olur ve iffet gösterip onu saklar sonra da ölürse şehîd olarak ölür". Bu temhîdde aşk âlemini beyân edeceğiz. Ne zaman aşkdan geçmek için çabalasam, aşk beni şaşkınlık ve hayretde bırakıyor. O bütünüyle gâlib ben ise mağlûb oluyorum. Aşkla nasıl baş edebilirim?

Aşkda işim çok müşkil oluyor

Bütün hayâtım gönlümün ucunda oluyor

Her ân kaçayım derken aşkdan

Aşk benden önce evimde oluyor

Aşk bu yolda herkese farzdır. Eğer Allah aşkına sâhib değilsen bâri kendini mahlûkun aşkına hazır et ki bu sözlerin kıymetini anlayabilesin. Aşk hakkında ne denebilir? Aşka nasıl işâret edilir? Aşk ibâreye nasıl sığar? Aşk yoluna ayak koyan kimsenin kendinde olmaması, kendini terketmesi ve kendini aşka bağışlaması gerekir. Aşk ulaşdığı yerdeki her şeyi yakıp kavuran, kendisinden başka bir şey bırakmayan ve her şeyi kendi rengine çeviren bir ateşdir. 

Aşk yoluna giren bir kimse de can telâşı olmaz

Kişide can kaldıkça aşkda düzen olmaz

Bîçâre aşka ondan dermân olmaz

Parmaklarınla dokunduğun şey aşk olmaz

Ey Azîz! Allah'a ulaşmak farzdır. Hâl böyle olunca, tâlibler nezdinde Allah'a ulaştıran her vâsıta da farz olur. Aşk insanı Allah'a ulaştırır, bu sebeble aşk yolun farzıdır.

Ey Azîz! Leylâ'nın adını duyduğunda can verebilmek için Mecnûn sıfatlı olmak gerekir. Sâhib olmayana Leylâ'nın aşkından ne haber? Mecnûn'a farz olan Leylâ'ya âşıklık yolu, böyle olmayana farz değildir. Herkesde Leylâ'nın güzelliğini görecek ve ona âşık olacak göz yokdur. Leylâ'yı görüp ona âşık olacak bir göze sâhib olan için böyle bir aşk zaruretdir. Aşkın işi, daha Leylâ'nın adını duyduğunda Leylâ'nın aşkına düşmekdir. Sâdece aşk ismiyle âşık olmak garîb ve acîb bir işdir.

Senin adını işiten herkes seçkindir

Gönül senin namzedin oldu güzelliğini seçdi

Senin cemâlinin güzellik ve letafetini gördüğünde

Can kendinden geçdi ve senin ardına düşdü

Burada tâlibin işi aşkdan başka bir şey taleb etmemektir. Âşıkın varlığı aşkdandır, aşksız nasıl yaşar? Hayâtı aşkdan bilir, ölümü aşksız olmakla tadar.

Dünyâda iki günlük rızıkla yaşarsam

Canım sağ olursa rüsvâ olayım

Ben senin uğrunda ölürsem hayat bulurum

Ben sensiz hayatda kalırsam ölürüm

Aşkın şaşkınlığı, dünyanın akıllılığından daha kıymetli, aşkın deliliği bütün akıllardan daha güzeldir. Aşka sâhib olmayan, gerçekde muhâkemesiz vc neşvesizdir. Âşık olmayan kimse kendini beğenmiş, kindar ve inadçıdır. Âşıklık, kendinden geçmek ve yolunu kaybetmekdir. Keşke bütün âlem ve bütün insanlar âşık olsaydı da böylece bir hayâta ve derde sâhib olsalardı.

Âşık olmak benim gibi dîvâne olmakdır

Âşık olmayan kimse kendini beğenmişdir

Bu ihtiyar dünyâda nerede bir genç varsa

Âşık olsun zîra aşk hoş bir sevdâdır

Ey Azîz! Pervâne gıdâsını aşk ateşinden alır. Ateşsiz duramaz, ateşde ise varlığı yok olur. Aşk ateşi onu öyle sarar ki bütün âlemi ateş olarak görür, ateşe ulaşdığında kendisini onun ortasına atar. Öyle olur ki ateş ile ateş olmayan şeyi tefrîk edemez hâle gelir. Neden? Zîra aşk, tamâmıyla ateşdir.

Ey sevgili bedenimde artık bana yer kalmadı

Her yerimi bütünüyle senin aşkın kapladı

Damarımı kesmeye kalksam

Korkarım neşterin ucunda senin aşkın belirir

Pervâne kendisini ateşin ortasına atdığında yanar ve bütünüyle ateş olur. Böyle olduğunda kendinden haberi olur mu? Eğer kendinin farkındaysa ve kendinde kalırsa aşkı göremez. Aşkda öyle bir kuvvet vardır ki maşûka sirâyet etdiğinde, maşûk bütünüyle âşıkı kendisine çeker ve onu yok eder. Aşk ateşi pervâneye kuvvet verip ona yönelince, pervâne ateşin kendisine âşık olduğu zannına kapılır. Mumun maşûku da bu şekilde kendinde kuvvet bularak bu arzuyla kendini ateşin ortasına atar. Maşûk olan mum ateşi onu yakar ve pervâne tamâmıyla mum ve ateş olur. Geriye ne aşk ne de pervâne kalır. Pervâne güçden ve tâkatden mahrûm bir şekilde şöyle der :

Ey hârikulâde olan bütün hârikulâdelikler sendedir

Can senin âleminin âşıklarından kederdedir

Benim miskîn gönlüm zayıf senin aşkın kuvvetli

Bu bîçâre zayıfın yaşaması için ona kuvvet gerekir

Aşkın kemâlinin evveli, âşıkm maşûku unutmasıdır. Çünkü işi tamâmıyla aşk iledir, maşûkla ne işi olabilir? Onun maksadı yalnız aşkdır, hayâtı tamâmen aşkdandır. Aşksız olmak onun için ölüm demekdir. Bu hâlde bazen kendini de unutur ve vaktin âşıkı olur. Aşkdan pek çok derd, gam, hasret, hicrân görse de bu, ne vuslatın önünü keser ne de firkat acısına sebeb olur. Zîrâ ne vuslat onu mutlu eder ne de firkatden kendisine bir zorluk gelir. Kendini tamâmıyla aşka vermişdir.

Senden dünyâda aşkdan başka bir şey istemem

Senin firkatin de vuslatın da bir oldu bana

İster vuslat nasîb et ister firkatde bırak beni

Aşkın olmadan bir rahâtım yok benim

Ey Azîz! Yaradanın aşkından mı yoksa yaradılanın aşkından mı bahsedeyim bilemiyorum. Aşklar üç kısma ayrılır. Her aşkın muhtelif dereceleri vardır. Bunlar küçük aşk, büyük aşk ve orta aşkdır. Bizim Allah'a olan aşkımız küçük, Allah'ın kullarına olan aşkı ise büyük aşkdır. Aşk-ı miyâne denilen orta aşk hakkında çok dar bir anlayışa sâhib olduğumuzdan, bu konuda geniş bilgi veremeyeceğim. Ancak Allah izin verirse bu konuya işâretle de olsa kısaca değinilecekdir.