İlm-i Ledünne Kimler Nâil Olur?

Büyük mürşidlerimizden İsmâil Hakkı Bursevî Hazretleri buyuruyorlar ki : 

Bu ümmet içinde 'ibâdullâh vardır ki onlar sâirlere göre kevâkib arasında bedr olmuş kamer gibidir ki onlara husûs-i ehl-i 'inâyet derler ki rahmet-i hâssa-i zâtiyye ehlidir. Ve lisân-ı sôfiyyede inâyete kadem-i sıdk dahi derler ki Allahu Te'âlâ'nın bazı 'ibâda muhabbeti âsâr ve netâicindendir, yoksa 'ale't-ta'yîn 'ilim ve 'amel ve gayrı esbâbdan mûcib-i ma'lûmu yokdur. Nitekim Kur`ân’da Hazret-i Hızır hakkında ona işâret gelir ki, "اٰتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا". Yani 'indiyyet ve ledünniyyet ile ta'bîr olunduğundan zâhir olur ki îtâ ve ta'lîm olunan rahmet ve ilmin ta'yîn üzerine sebeb-i ma'lûmu yokdur, belki ihtisâs-ı ilâhîdir. Velâkin Kur`ân’da nübüvvetden rahmet ile ta'bîr olunmak, nitekim gelir,  "يَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ يَشَاءُ" delâlet eder ki rahmet ile murâd, 'ilm-i şerâi' ve ahkâm ve 'ilm-i ledünnî ile murâd, 'ilm-i ilâhîdir ki me'ârif ve hakâıkdır. Ve Hızır bu iki 'ilme mâlik ve nübüvvet ve velâyeti câmi' idi. Ve velâyeti mertebesinde bâtın-ı şerî'atden 'ulûma mâlik olmuş idi ki Hazret-i Mûsâ'da ol 'ilm yok idi. Nitekim "هَلْ اَتَّبِعُكَ عَلٰٓى اَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا" ona delâlet eder. Pes, Hazret-i Hızır ve Mûsâ, Hazret-i Âdem ile melâike gibi oldu ki Âdem nice hâce-i melâike olduysa, nitekim "وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ" ve dahi "فَلَمَّا أَنْبَأَهُمْ بَأَسْمَائِهِمْ" ona dâlldir, Hızır dahi hâce-i Mûsâ oldu. Nitekim  "هَلْ اَتَّبِعُكَ عَلٰٓى اَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْدًا" ona remz eder. Velâkin melâike bi'l-fi'l ta'lîm kabûl edüp terk-i i'tirâz etdiler, bu ma'nâ ise Mûsâ'ya müyesser olmadı. Belki şey'-i kalîl hâsıl oldu. Zîrâ "هَذَا فِرَاقُ بَيْنِي وَبَيْنِكَ" denilüp zamân-ı kalîlde müfârakat hâsıl oldu. Ta'lîm ve te'allüme ise sohbet lâzımdır, sohbet ise mülâzemet-i meclisdir.

Ne bilsin bî-tahâret bahr-i 'ilmin neydüğün ey dil

Ki Mûsâ 'âciz oldu Hızr elinden işbu deryâda

Açılmaz sîne-i gül 'andelîbin gayriye tahkîk

Verilmez bâde-i ma'nâ bu meclisde beğim yâda