Sevgiliye Dâir Mazmûnlar

Malûm ya şark edebiyâtı mazmûnlar üzerine kuruludur. Aşka dâir mazmûnlar da, şiirde en büyük yeri işgâl eder. Bu mazmûnlar bilinmezse, şiirden bir şey anlamak kâbil olmaz. Hattâ büsbütün yanlış anlaşılır şiir. 

Şimdi size bir misâl vereceğim. Aşağıdaki kelimelerin hepsi de şiirde sevgili için kullanılır :

بُت büt

سرْو serv

ماه mâh

گُل gül

غُنچه gonca

صَنَم sanem

کَعْبه ka'be

خورشید hurşîd

شمع şem'

آهو âhû

جان cân

ستاره sitâre

نگار nigâr

ﺩﻝﺁﺭﺍ dilârâ

Şâirlerin sevgili için kullandıkları bu mazmûnları sôfîler de maşûk-ı hakîkî olan Allah için kullanmışlardır. Bu mazmûnlardan bî-haber olanlar, büt yâhud sanem deyince müşriklerin putunu, mâh deyince gökdeki ayı, hurşîd deyince gökdeki güneşi, sitâre deyince semâdaki yıldızı, gül yâhud gonca deyince bahçedeki gülü, serv deyince kırdaki ağacı, âhû deyince ormandaki ceylanı anladıklarından bu şiirlerden bir şey anlamamışlardır.

Sevgiliye dâir mazmûnlardan belki de en zarîfi "dil-ârâm"dır. Dil gönül manâsına, ârâm ise huzûr, karâr, rahat manâsına gelir. "Gönül ancak sevgili ile râhat bulur" manâsına, sevgiliye "dil-ârâm" demişlerdir.