Zübdetü’l-Hakâyık -Aynülkudât Hemedânî

Önce müellifden bahsedelim biraz. Bu zât öyle sıradan bir âlim değil, fevkalâde nâdir yetişen, eşi menendi olmayan bir zât, yektâ bir âlim ve ârif. Küçük yaşda tahsîle başlayıp, hem dînî ilimleri hem de matematik gibi, astronomi gibi ilimleri öğrendi. Ayrıca felsefe ve kelâm okudu, edebiyat tahsîl etdi ve böylece hemen hemen her sahada söz sâhibi oldu. Çok keskin bir zekâya ve büyük bir istidâda sâhibdi. İlk eserini henüz 21 yaşındayken yazdı. Genç yaşda fetvâ makâmına getirildi, Hemedan kadısı oldu. Aynı zamanda müderrislik yapdı. Sonra, tasavvuf yoluna girdi. İmâm-ı Gazâlî'nin kardeşi Ahmed Gazâlî'ye intisâb etdi, senelerce ondan feyz aldı. Sonra kendisi de bir mürşid-i kâmil olarak pek çok mürîd yetiştirdi, pek çok tâlibe feyz verdi. Eserlerinden yalnızca dördü günümüze ulaşan Aynülkudât Hemedânî Hazretleri, hiç şübhesiz islâm âlimleri arasında müstesnâ bir mevkiye sâhibdir. 

Eserin tam adı Zübdetü'l-Hakâyık fî Keşfi’d-Dekâyık'dır. Hayret edilecek bir işdir ki, müellif bu eserini henüz 24 yaşındayken yazmışdır. Daha da hayret verici olan, yüz fasıldan müteşekkil bu eserin bir kaç günde yazılmış olmasıdır.

Eser, usûl-i selâse tabîr edilen islâmın üç esâsı hakkındadır. Bunlar, ulûhiyyet, nübüvvet ve âhiret meseleleridir. Yüz fasıldan müteşekkil olan eserin elli faslı ulûhiyyete, dört faslı nübüvvete, on faslı âhirete tahsîs edilmişdir. Diğer fasıllar bu üçünün iyi anlaşılması için yazılmışdır.

Allah'ı tanımak, nübüvvetin hakîkatine ve âhiretin esrârına vâkıf olmak isteyenler okumalıdır bu kitabı. Ele aldığı husûslarda ehl-i sünnet akîdesini beyân ediyor olması bakımından bir akâid kitabı gibi de mütalaa edilebilir bu eser. 

Bizi takîb edenler farketmişdir, ehemmiyyetine binâen zaman zaman bu kıymetli eserden alıntılar yapıyorum. Eser hakkında daha iyi bir fikir verebilmek için fasıl başlıklarından da bazılarını kaydedeyim buraya : 

• Kadîm Zât'ın Varlığına Delîl Getirmek
• Hakk Teâlâ'nın Sıfatları
• Sıfatların Çok Olmasının Sebebleri
• Yaratmakdan Maksad Nedir?
• İlm-i İlâhînin Sonsuzluğu
• Allah'ın Varlığı Husûsunda Âlim ile Ârif Arasındaki Fark
• Nübüvvete Îmân
• Aklın Aczini İdrâk Etmesi
• Ezeliyyet ve Ebediyyet Sırları
• Mürşid-i Kâmilin Ehemmiyyeti
• Zaman ve Mekân Mefhumlarının İzâfiliği
• Yevm-i Âhiretin Hakîkati
• Âhireti İdrâk Husûsunda Aklın Acziyyeti
• Akıl Ötesi Âlem

Müellifin mühim bir de îkâzı vardır okuyucuya. Eserin girişinde diyor ki :

Açık  olan  hakîkat  şu  ki,  bu  kitâbdaki kelimeler,  son derecede müteşâbihdir. Bu yüzden kalıba dökülen manânın hakkını edâ etmeyen bir lafız gördüğünde hemen itiraz etme! Zîrâ bu husûsda iki mazeretim vardırç. Birincisi, bu mânâları beyân ederken  lafızları tashîh  etmekden beni alıkoyan bir meşgûliyet içindeydim, bu sebeble onları iyi bir ifâdeye büründüremedim. Gerçi bu manâların teşâbüh olmadan ifâde edilmesi de mümkün değildi. İkincisi, bu fasılları, lafızlardaki teşâbühün, manânın hakîkatini anlamasına engel olmadığı bir topluluk için yazdım. Aklî hakikatlere âşinâ oldukları için, mülk âleminde olmaları, onların melekût âlemiyle olan ünsiyyet yolunu kesmemişdir.

Görebildiğim kadarıyla eserin iki ayrı tercümesi ve baskısı var. Biri Abdürrahim Alkış'ın tercümesiyle, Arapça aslıyla beraber Hikemiyat Yayınları arasından 2021 yılında çıkmış. Diğeri Yazma Eserler Kurumu tarafından yayınlanmış. Onda da Arapça aslı var. Yazma Eserler Kurumu'nun yayınladığı nüshayı şuradan okuyabilir yâhud indirebilirsiniz.